– Փակ ես, Ան, ուժի զոռով եմ քեզ համոզում, որ մի գործ տաս հրապարակելու, մինչ ամեն մի նոր գործդ իսկական իրադարձություն է դառնում: Ո՞ւմ համար ես գրում, ո՞վ է քո ընթերցողը:
Որ ասում ես` փակ ես, մտածում եմ, թե ինչի համար ես էդպես ասում, որովհետև հրապարակայնություն չսիրելս փակության նշան չէ: Մեջս շատ մարդ է ապրում, բոլորը` բաց ամեն ինչի ու ամեն մեկի առջև, ու տարբեր: Իսկ բեմերը մարդուն մի կերպարի մեջ բռնելու հատկություն ունեն, իսկ կերպարն` իրեն պարտադրելու հատկություն: Դրանից էլ վախենում եմ, որ չլինի, թե մի կերպարի մեջ բռնվեմ ու մնամ, մյուսներն էլ շփոթվեն, նեղանան, մեռնեն: Օրինակ ինչքան վատ կլինի, եթե աշխարհում ոզնի չլինի, ու եթե հանկարծ իմ ներսի Փշոտը մեռնի, ի՞նչ կանի աշխարհն առանց նրա: Դրա համար փակվում եմ, որ բաց մնամ` հեռու ու բաց, որ ընկա մեջը, արդեն պիտի գլխիս մի թասակ քաշեմ` մոտիկ ու փակ: «Դժվար է ապրել մարդկանց մեջ ու լռել»: Էդպես մի փոքրիկ (նիհար) տան մեջ ապրում ենք, ու ամեն անգամ մեկը դուրս է գալիս` հարաբերվելու աշխարհի հետ ու լուրեր է բերում:
Թե ում համար եմ գրում, ամեն անգամ տարբեր զգացում ունեմ: Մտքիս մեջ մեռած հորաքույրս է լինում հաճախ, չգիտեմ` կարելի՞ է նրան ընթերցող համարել, բայց բաներ կան, գրում եմ, որ նա կարդա: Երբեմն գրում եմ Սոնայի, Հարութի, Վահրամի համար, երբեմն բոլորիս, երբեմն ոչ մեկի:
– Գրականության էգ ու որձը լինո՞ւմ է:
Գրականությունը միևնույն մարդու մեջ տարբեր սեռերի գործ է ինձ թվում, և ոչ միայն էգ ու արուի, ինչպես գիտությունն արդեն արյան չորս կարգերի արանքներում գտել ու տեղադրել է ևս երեք հարյուրը: Ու քանի որ դու գործը քո միջի տարբեր մարդկանցով ես անում, տարբեր սեռերով ես անում ու տարբեր տարիքներով, արդյունքն էլ այդպիսին է` տարբեր, ինքն իր մեջ միշտ դեպի իր հակառակին ձգտող:
– Հայ գրականությունը բացի հայերենով լինելուց որևէ այլ կարևոր բանով առանձնանո՞ւմ է, և ի՞նչ է նշանակում լինել հայ գրող:
Երեկ մենք մեքենայով «քայլում» էինք ամերիկյան տարբեր քաղաքներում` բլուրների ու լեռների միջով` ծառապատ, անծառ, շատ գեղեցիկ էր, բայց չգիտեմ ինչը չկար: Տարբեր ձևակերպումներ մտածեցինք հայկական լեռների ու քարքարոտ դաշտերի` մեր վրա թողած ազդեցության մասին, բայց ոչ մեկն էն չեղավ: Բայց խոսեցինք նաև այն մասին, որ հայկական լեռները ոչ միայն հայի վրա են այդպիսի տպավորություն թողնում (չնայած երբեմն դա մեզ ընդամենը թվում է): Հիմա եթե կարողանամ ասել, թե ինչ է հայ լեռը, կկարողանամ ասել նաև, թե ինչ է հայ գրողը կամ հայ գրականությունը ու եթե ձևակերպեմ, սխալ կլինի, դրա համար միակ ելքը ներսում կռահելու պես զգալն է:
– Ինչպե՞ս ես տեսնում հայերենի ապագան գրականության մեջ: Ինչպե՞ս ապրեցնել լեզուն:
Հայերենը իր ճյուղերով, բարբառներով, խոսվածքներով շատ եմ սիրում: Լեզուն բոլոր շերտերով գրականություն մտցնելով, մտցրածդ զգալով, իմանալով ու սիրելով, ոչ պարզապես ճոխացնելով, լեզվին ներսում ընդարձակ ու լուսավոր տեղ տալով, լեզվի մեջ ապրելով` ապրեցնել:
– Վերջերս մեզ մոտ հետաքրքիր փոփոխություններ են տեղի ունենում, մարդիկ սկսում են հետաքրքրվել գրականությամբ, ու իրոք ընթերցանության ավանդույթը վերածնունդի նշաններ է ցույց տալիս: Ինչպե՞ս կբացատրես:
Էստեղ պիտի ասեի արդեն ավանդական դարձած «սովետի ժամանակ էլ գրքերը պարզապես շարում էին գրապահարանում…», բայց էդ հեչ:
Հիմա երիտասարդներից շատերը հավանաբար կարդում են այն պատճառով, որ կարդալը մոդայիկ է: Բայց կուզեի, որ ընթերցանության էն տեսակը լիներ, երբ կարդացողի քթի ծայրին հանդիպում են մարդու ներսի և գրքի` դրսի աշխարհները, ու ընթերցանությունը դառնում է այդ երկու աշխարհների հարաբերություն այնպես ու այն չափով, որ կարդացածը մոռացվի` որպես ինֆորմացիա, ու մնա քթի մրմռոցը:
Տվածդ հարցի տակ պետք է մի տեղ գրել նաև քո անունը, որպես այդ գործում մեծ ջանքեր գործադրած Կարեն Անտաշյան, բայց չգիտեմ որտեղ գրել: Հենց էստեղ ուրեմն:
– Մի տարի է Հայաստանում չես ապրում, բայց գիտեմ, որ ուշք ու միտքդ այստեղ է: Գրեթե ամեն օր ֆեյսբուքով Հայաստանի տխուր վիճակից ենք խոսում: Ի՞նչ ես կարծում, մենք մեր գրականությամբ կարո՞ղ ենք մի բան փոխել էս երկրում, թե՞ գրականությունը դրա համար չէ:
Վերջերս նայել էի Վիմ Վենդերսի վավերագրական ֆիլմը հագուստի մոդելավորող Յոհջի Յամամոտոյի մասին, ու տեսա, որ նա հագուստ գծելով ու կարելով ավելի մեծ ու գեղեցիկ գրականություն է ստեղծում, քան շատ գրողներ: Ու նրա արածը ինձ հենց գրականություն թվաց, ոչ երաժշտություն, ոչ նկարչություն. կոկորդս բռնել էր կտորով կարված նրա գրականությունը: Էդ օրվանից որոշեցի էլ չգրել, որովհետև առանց բառերի ջախջախել էին ինձ: Բայց հաջորդ օրը խոսեցի Մաեստրո Մանսուրյանի հետ, ու նա ասում էր` Մեծարենց, Հառիճ, կակաչ, ասում եմ «ախր էդ ֆիլմը նայեցի, չգիտեմ ոնց գրեմ, ինչի համար», ինքն էլ թարսի պես ասում էր «հա, հա»: Բայց գրելն ինձ համար կյանքն ավելի շատ իմանալու, քան փոխելու փորձ է: Իսկ Յամամոտոն ասում էր «մոդայով զբաղվելով` կարծես կնոջը հարց եմ տալիս “Կարո՞ղ եմ Ձեզ օգնել”: Եթե գրականությունն իր մեջ կրում է ինչ-որ բան փոխելու ընդունակություն, ես էլ հավանաբար իմ մեջ կրում եմ հարցը «Կարո՞ղ եմ ձեզ օգնել»: Միգուցե կարդացողն ասում է «հա, հա»:
– Լուսանկարչությամբ էլ ես զբաղվում ու էնքան լուրջ, որ արդեն ցուցահանդեսներ ես անում: Արտասահմանյան լուրջ ամսագրերից առաջարկներ ունես: Բառն ու պատկերը չե՞ն խանդում իրար, ո՞նց են յոլա գնում իրար հետ, և արդյոք քեզ համար կարևորը ասելի՞քն է, թե՞ ասելու ձևը:
Դե ձևն էլ բովանդակություն է: Կամ միայն ձևն է բովանդակություն: Բանը տարբեր ձևով ասես, չի մնա նույնը, բովանդակությունը կփոխվի: Կա՞ առանց ձևի որևէ բովանդակություն, երևի չէ, մտքի միջինն էլ է ձևով մտածվում` բառով, պատկերով: Երբ նկարում եմ, գրում եմ: Այսինքն նկարածս գրած է. նույն բանն իմանալու տարբեր եղանակներ`զուգահեռ, երբեմն իրար հյուսվող, երբեմն իրար մեջ արտացոլվող: Չեմ տեսել, թե իրար նեղած լինեն:
– Գնա՞լ, թե՞ մնալ:
Գնալ, աշխարհ տեսնել, հետ գալ, մնալ, գնալ, տեսնել, գալ… Բայց մի օր երևի պարզապես մնալ ու մնալ: Կենդանիներ պահել:
– Որ վերադառնաք, ու մեզ ընթրիքի հրավիրես, ի՞նչ ես պատրաստելու:
(Ծիծաղում է): Չգիտեի, որ այդպիսի խորհրդավոր ընթրիք է պլանավորվել արդեն, բայց, իհարկե, ինչ էլ լինի, համեղ լինելուց զատ, կլինի նաև գեղեցիկ:
– Ե՞րբ կլինի առաջնեկ գիրքդ և ինչո՞ւ է այսքան ուշացել:
Երբ էլ սպասելն իմաստ չի ունենա ներսումս: Շուտով, հույս ունեմ:
