Հայացք օրաթերթ | Գոհար Սարդարյան
Մեր հյուրն է բանաստեղծ, «Գրանիշ» ամսագրի հիմնադիր Կարեն Անտաշյանը
– Կարեն, ո՞նց եղավ, որ կարողացաք երևալ, նկատվել գրական աշխարհում: Մեր օրերի համար դա այդքան էլ հեշտ բան չէ:
– Հիմնական մասնագիտությամբ ես շուկայագետ եմ, նաև` կորպորատիվ PR-ի մասնագետ: Այնպես որ հետադարձ կապի ստեղծման, հաղորդակցության ուղիների կառուցման ժամանակակից տեխնոլոգիաներին տիրապետում եմ: Այս գիտելիքներն օգնել են, որպեսզի գրականության շուրջ աղմուկը կառուցեմ: Ընդ որում` ոչ միայն իմ, այլև շատ-շատ ուրիշ երիտասարդների, նաև ավագ սերնդի մարդկանց ստեղծագործությունների շուրջ, ովքեր մշակութային մոռացության տարիներին ստեղծել ու այսօր էլ շարունակում են ստեղծել հրաշալի գործեր: Ողջ այդ փաղանգը, որը հետսովետական կոլապսի շրջանում մնաց չճանաչված ու անհասանելի ընթերցողների լայն շրջանակների համար, փորձեցի «Գրանիշ» պայմանական անվան տակ ներկայացնել, որը նաև շարժում դառնալու միտումներ ունի :
– Կարելի՞ է ասել, որ մեր գրական դաշտում պակաս է ժամանակակից տեխնոլոգիաների կիրառումը, և այդ պատճառով է, որ մեր գրողը հասարակության երկրորդական շարքերում է հայտնվել:
– Սովետական ժամանակներում ստեղծված էր գրաշրջանառության կոնկրետ մեխանիզմ, որն ապահովում էր գրողի ձեռագրից մինչև ընթերցողի գրադարան ընկած ճանապարհը: Շուկայական տնտեսության մեջ, որում գտնվում ենք կամ որին փորձում ենք գնալ, ըստ աշխարհի փորձի, բոլորովին այլ մեխանիզմներ են գործում: Այնտեղ առաջարկի ու պահանջարկի օրենքներն են, այսինքն` կա գրական շուկա: Իսկ Հայաստանում այն չկա կամ էլ գտնվում է դեռևս սաղմնային վիճակում: Մինչդեռ եթե մենք գրականությունը չդիտարկենք որպես արտադրանք, գրականություն ստեղծելը` աշխատանք, իսկ ընթերցողին էլ չնայենք որպես սպառողի, չենք կարողանա ապահովել անհրաժեշտ այդ կոմունիկացիան:
– Ի՞նչ մեխանիզմներ կիրառեցիք, որ Ձեզ հաջողվեց:
– Մեր հիմնական կոնցեպցիան հետևյալն էր. ընկերներով դադարում ենք ասել, որ այսօր գրականություն չեն ընթերցում, որ այսօր վատ է գրականության վիճակը: Մի բան, որ ասում էին ամենքը. մամուլն էր ասում, բոլոր մտավորականները, բոլոր պսևդոմտավորականները, բոլոր նրանք, ովքեր հավակնում էին լուրջ բան ասելու: Եվ ստեղծեցինք միֆը` որ կարդում են, որ հրաշալի սերունդ ունենք, որ մարդիկ գիրք են գնում… Եվ ձնագնդի էֆեկտով տարածվեց: Մարդիկ ասացին` էդ որ կարդում են, ես էլ կարդամ, ես էլ գիրք առնեմ: Այսինքն` սա պարզ տեխնոլոգիա էր, որը և աշխատեց: Բայց սա ընդամենը առաջին փուլն էր եղած կարծրատիպը կոտրելուց հետո: Արդեն անհրաժեշտություն է առաջանում համակարգ ստեղծել, որը յուրաքանչյուր օղակ կկապի մյուսին. ասենք` գրողին հրատարակչի հետ, հրատարակչին` գրավաճառի հետ: Կամ հարկ կլինի տվյալ գաղափարները քարոզելու համար օգտագործել զանգվածային լրատվամիջոցների հնարավորությունը. ամեն առիթով ասել` այսօր կա լավ գրականություն, այսօր կան լավ հեղինակներ, փնտրեք, կարդացեք, հետաքրքիր դարձրեք ու հարստացրեք ձեր կյանքը:
– Շատ լավ է Ձեր ասածը. աշխատում ես գիտակցությունից բացի նաև մարդկանց ենթագիտակցության վրա, բայց միայն դա քիչ չէ՞. շոշափելի քայլերի ու կառույցների անհրաժեշտությունը չկա՞:
– Քիչ է: Ամենակարևորը` հեռուստատեսությամբ այսօր չկա գրականությանը նվիրված մի հաղորդում, որտեղ կկանչեն նոր գիրք հրատարակած հեղինակին, հարցեր կուղղեն նրան ոչ քաղաքական-սոցիալական թեմայով:
– Մենք մի մշակութային ալիք ունեինք, այն էլ փակվեց:
– Այո, փակվեց: Եվ հիմա գոնե կարող է պետականորեն սահմանված քվոտա լինել, որ եթե հեռուստատեսություն ես, ոչ թե մշակութային լրահոս ներկայացնես, այլ ունենաս կոնկրետ գրական հաղորդում, երբ կխոսվի գրականությունից ու գրական ընթացքից:
– Ասում եք` պետք է: Բայց այդ «պետք է»-ն ո՞վ պետք է անի, ո՞ւմ նախաձեռնությամբ. մշակույթի նախարարությա՞ն, գրողների միությա՞ն: Մենք այս կառույցներն ունենք:
– Նախ պետք է լինի պետական քաղաքականություն: Եթե այն չկա, այսինքն` չկան կոմունիկացիաների գոյությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ օրենսդրություն, մեխանիզմ և ֆինանսական միջոցներ, ապա ստեղծվում են այլընտրանքային կոմունիկացիաներ: Մեր «Գրանիշը» այլընտրանքային կոմունիկացիա է: Այն ամեն դեպքում անդերգրաունդ է, այսպես ասած` ոչ լեգիտիմ է: Այսինքն` ընդհանուր համակարգից դուրս այլընտրանք է: Իսկ ցանկացած այլընտրանքային բան զանգվածային լինել կամ դառնալ չի կարող: Այն մնում է որոշակի մարդկանց փակ շրջանակում: Որքան էլ Facebook-ով տարածես, որքան էլ լիուլի օգտագործես ինտերնետը, միևնույն է, եթե չկան այդ ուղղությամբ աշխատող պետական ինստիտուտներ, բոլորինը դառնալ չի կարող:
– Նման պարագան չի՞ նպաստի, որ մենք կորցնենք իսկական արժեքը, որակն էլ կորչի անորակության մեջ:
– Նարեկացին 1000 տարի առաջ գիրք է գրել, որպեսզի մենք այսօր հպարտանանք դրանով: Այսինքն` այն ժամանակվա կոմունիկացիաներով այդ գիրքը դարձել է միֆ, որին բոլորը հավատացել են, սրբացրել են, կարևորել են: Ժամանակի մեջ միանգամից չի պայթել գրքի համբավը: Ժամկետը 1000 տարի էր, որի ընթացքում կբացվեր-կծաղկեր: Ինչպես որ կենդանիներ կան` յոթ տարվա ընթացքում են սեռահասուն դառնում, կամ ծառեր կան, որ 70 տարի հետո են պտուղ տալիս, այդպես էլ ցանկացած գործ, կոպիտ ասած, իր փոխհատուցման կամ ծախսածածկման ժամկետն ունի: Բայց մեր պարագայում, երբ խնդիրները չեն լուծվում համակարգային ձևով, ամեն ինչ այսպես ընդհատակյա է, անձնական նախաձեռնողականության վրա հիմնված, երբ չգիտենք էլ` կհաջողե՞նք, թե՞ ոչ, անհայտ է, թե որքան կլինի այդ ժամկետը: Գուցե մի հիսուն տարի՞: Բայց ես չեմ ուզում հիսուն տարի հետո: Ես ուզում եմ այսօ՛ր և հիմա՛:
– Վերջերս մի թերթում հրապարակում կար, որտեղ Գրողների միության երիտասարդական բաժանմունքի ղեկավարը Ձեզ էր օրինակ բերում, թե` տեսեք, Կարեն Անտաշյանը գլուխը կախ իր գործն է անում: Այսինքն` դուրս է գալիս, այդ կառույցները` Գրողների միություն, կառավարություն` մշակույթի իր նախարարությամբ և այլն, իրենց ուսերից բեռը գցում են. ամեն մեկը թող իր գործն անի. մեզնից ի՞նչ են ուզում:
– Սոցիալական խնդիրների ծանրությունը, որ առկա է մեր երկրում, մշակույթը և հատկապես գրականությունը դարձնում են երկրորդական-երրորդական կարևորության: Եվ հակառակը. արժեքային այն հոսքը, որ այսօր զանգվածաբար սփռվում է լրատվամիջոցներով, շատ թե քիչ լրջություն ունեցող մարդը կհասկանա, որ ազգային անվտանգությանն սպառնացող երևույթ է: Եթե դու այսօր քո, ասենք, անչափահասին ձևավորելու քաղաքականություն չես վարում, քսան տարի հետո էլ մնալու ես նույն կիսաաղքատ, ծերը ծերին հասցնող, առաջադեմ արժեքներից հետ մնացած գավառական երկիրը: Ճապոնական օրինակը հաճախ է բերվում, երբ իրենց երկրի վերակառուցումը սկսեցին կրթությունից: Իսկ այսօր մենք ընդունում ենք օտարալեզու դպրոցների վերաբացման մասին օրենք, 99% պատգամավորներ կողմ են քվեարկում: Սա շատ տխուր բան է. էլ ի՞նչ սպասես այս երկրի ղեկավարներից:
Գրականությունը ժողովրդին կրթելու, քաղաքացի պատրաստելու մեծ գործընթացի մեջ շատ փոքր դեր է կատարում. հա՜, դե, կարող է և չլինել… Բայց երբ խորանում ես, թե ինչ է նշանակում մարդ, որը սիրում է գրականություն, որը կարդում է գրականություն, ապա հասկանում ես, որ նա արդեն ունի քաղաքացիական գիտակցության մի մակարդակ, որը պետք է երկրին:
– Այսինքն, Կարեն ջան, երբ Ձեզ մատնացույց են անում, երեսպաշտություն է, փարիսեցիություն: Որովհետև այդքան էլ այդպես չէ. Դուք էլ անհատ մարդ եք և օգնության կարիք ունեք:
– Այո, իհարկե: Եթե իմ անձնական նախաձեռնությունն է, ես էլ կարող եմ մի օր հիասթափվել, թքել ամեն ինչի վրա ու ձեռքս թափ տալ, և ամենը կվերջանա: Բայց ես չեմ ուզում, որ այդպես լինի: Սակայն քանի դեռ չկա համակարգ, քանի դեռ համակարգը չի գործում, ամեն ծնված բան ապրելու քիչ հավանականություն ունի:
