Սիրավեպ հայերենի հետ

Արամ Պաչյանի և Կարեն Անտաշյանի զրույցը | Հրապարակ

-Մի պահ պատկերացնենք, որ ընթերցողական հակադարձող գիտակցությունը լքել է քեզ, էս դեպքում քո բանաստեղծություններն ո՞ւմ հետ են երկխոսում, ո՞ւմ կամ ի՞նչ է ուրվագծում հայելին: Ո՞վ է քո պոեզիայի արտացոլքը:

– Ի՞նչ է մտածում նավաբեկյալը, երբ որպես իր գոյության երկարաձգման վերջին հուսահատ ճիգ` շշի մեջ մի երկտող է նետում ծովը. «Ների՛ր ինձ, տեր, որ հիմա, երբ այնքան մոտ եմ քեզ` կասկածեցի քո գոյության վրա… կարո՞ղ եմ անկեղծ լինել քեզ հետ. եթե կաս` փրկիր ինձ, ափ հանիր, մի հեռացրու մարդկանցից, ես ուզում եմ, որ նրանք էլի դիպչեն ինձ, հոտոտեն, թեկուզ ստորացնեն, երկրպագեն, մի բան անեն, թեկուզ ուտեն, բայց ինձ մարդիկ են պետք, մարդիկ…»:

Գիրը միշտ երկխոսություն է. գրել այն ժամանակ, երբ չես զգում հետադարձ կապն «էն» կողմից` առնվազն անազնիվ է: Իսկ ո՞վ կամ ի՞նչ է «էն» կողմում. «էն» կողմում միշտ մարդիկ են կամ նրանցից առնվազն մեկը, միգուցե մեռած մարդիկ, միգուցե դեռեւս չծնված մարդիկ, միգուցե մեկը, ով տառաճանաչ չէ կամ խորապես թքած ունի քո եւ քո գրականության վրա, կամ նա, ով հուզմունքից շնչահեղձ է լինելու քեզ կարդալիս, բայց նա միշտ կա: Օրհնված են նրանք, ովքեր կարող են հաղթահարել իրենց կապը մարդկանց հետ, բայց ես ոչ մի օրհնված գրողի չեմ ճանաչում:

– Քո բանաստեղծություններն ասես ներառվում են մի ամբողջական համակարգի մեջ: Իմ կարծիքով՝ այդ համակարգում նրանք դիսկուրսի մեջ են մտնում, փոխկապակցվում՝ թեմատիկ շտրիխներով լրացնում են միմյանց, բայց համակարգից դուրս դառնում են առանձին մետաֆորներ, առանձին պատմություններ: Քո կողմից համակարգը մտածվա՞ծ է, թե՞ բանաստեղծություններն իրենք են իրենց զետեղում համակարգի մեջ:

– Հնարավոր չէ 44 համարի երթուղային տաքսու վարորդի մասին գրել լավ պատմություն, առանց երբեւէ այդ երթուղու վերջնականգառում լինելու: Սակայն հնարավոր է գրել լավ բանաստեղծություն նրա «տորպեդոյի» ինքնագործ ձեւավորման մասին` երթեւեկելով նրա հետ երկու կանգառ, տեսնելով ծխախոտից սեւացած ու սմքած նրա դեմքը, հոգնած ու դեպրեսիվ աչքերը, լսելով ցածրաձայն քֆուրները, լսելով բջջայինով նրա ներվային խոսակցությունը կնոջ հետ:

Եթե դու մի տարի երթեւեկես միեւնույն երթուղով ու ամեն անգամ նոր դիտարկումներ անես, ապա դիտարկումներդ «մեծ թվերի» օրենքով օրինաչափություններ կբացահայտեն: Բանաստեղծական շարքը որոշակի ժամանակահատվածում քո մանրիկ հետազոտությունների համայնապատկերն է քարտեզագրում: Եթե դու հետազոտող ես (իսկ ես ինձ այդպիսին եմ կարծում), ապա այն, ինչ համարում ես արդյունք` պետք է համակարգված լինի: Իսկ այ, համակարգը սարքովի է, թե ինքնաբուխ… դա նման է երազված ճանապարհորդության դեպի Թաջ Մահալ, որն այդպես էլ չի կայանալու, սակայն այնքան երազված, որ մի օր կարելի է զարթնել ու ազնվորեն գրել այդ մասին ներկա-շարունակական ժամանակով:

Երբ Ուխտասարում` ծովի մակերեւույթից 3 հազար 600 մ բարձրության վրա գտա առագաստանավի ժայռանկար` զարմանքից ու հիացմունքից պապանձվել էի. կյանքումս դրանից ավելի գեղեցիկ բանաստեղծություն չեմ տեսել:

– Ժամանակի ու պատմության անզորության, ինչպես նաեւ մարդկային կյանքի աբսուրդի դեմ ձեռնոց նետելու լավագույն դեղամիջոցը միշտ էլ հեգնանքն է եղել: Քո պոեզիայի մեջ այն արտահայտվում է հետաքրքիր բառախաղով: Բառերն ի զորո՞ւ են թելադրել բանաստեղծության բովանդակությունը` որոշելով նրա վերջնական ճակատագիրը…

– Հա, անտաշատում այդպիսին եմ եւ այդ հեգնանքով չեմ խնայում նաեւ ինքս ինձ: Հեգնանքի արտահայտման հիմնական գործիքս մի կողմից բառերի նախաստեղծ իմաստների ու նրանց մշակութային խեղաթյուրման խաղարկումի միջոցով է, մյուս կողմից՝ մարդու նախաստեղծ կենսաբանական ինքնության եւ քաղաքակրթվելուց հետո այդ ինքնության դժբախտ մնացորդների պատկերմամբ: Մշակութային մոլորությունների նստվածքից խունացած ու խամրած մեր կենսաբանական ինքնությունը մնում է ցմահ չբացահայտված, չապրված ու չվայելված:

Ինքնագիտակցման ճանապարհին այդ պատնեշը հաղթահարելու համար պետք է հաղթահարել բառերով մտածելու եւ զգալու գայթակղությունը: Մեր ծննդյան օրից մեզ բառեր են սովորեցնում, բառեր, բառեր, բառեր, բառեր, որոնց իմաստները հասկանալու համար մենք մի ամբողջ կյանք պիտի սպառենք: Մի գաղտնիք կա` բառերն ավելի երկար են ապրում, քան նրանց նախաստեղծ իմաստները. ապրում են մեր գրքերում, պատերին, համացանցում, շուրթերին, գլուխներում, մեր միջեւ, ապրում են՝ քիչ-քիչ պարտադրելով իրենց մեզ:

Ուզում եմ hասկանալ, թե ինչու է ծովը ծով, աստվածը՝ աստված, մարդը` մարդ, անգղը` անգղ, եւ հասկանալ, թե իր երեխային առաջին անգամ գրկած մայրիկն ինչու եւ ինչպես է արտաբերում «իմաստ չարտահայտող» հնչյունախումբ, եւ ինչպես կարելի է գրել այդ բանաստեղծությունը: Ոճային ու թեմատիկ կրկնօրինակման մակարդակի գրամոլությանը հաջորդում է բառերի եւ նրանց իմաստների կրկնօրինակման գրամոլությունը: Ինձ համար «սեր» բառը նույն իմաստով օգտագործելը՝ ինչ-որ ինձնից առաջ մի 70 հազար հոգի են օգտագործել, նշանակում է պարզ գրամոլություն: «Բրածո» բառը դարձնել կենդանի մետաֆոր, այսինքն բանաստեղծել` սա իմ նոր ստեղծագործական կոնցեպցիան է, իմ նոր սիրախաղը հայերենի հետ:

– Ժամանակին լատինաամերիկյան մեծանուն գրողներին, ովքեր դեռ երիտասարդ էին` Մարկեսին, Վարգաս Լյոսային, Կարլոս Ֆուենտեսին, Խոսե Դոնոսոյին, մեղադրում էին իրենց ստեղծած գրականությունն ակտիվ պրոպագանդա անելու մեջ: Այն ժամանակ բանաստեղծ, Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Օկտավիո Պասը պաշտպան կանգնեց երիտասարդ գրողներին: Այսօր դու մի մարդ ես, ով չափազանց ակտիվ կերպով՝ մասնավորապես համացանցում, պրոպագանդում է արդի հայ գրականությունը, «Գրանիշ» կայքն արդեն մեծ արխիվ ունի: Չե՞ս մտածում, որ այդ գործողությունները կարող են հակառակ ազդեցություն ունենալ մարդկանց շրջանում: Ի՞նչ ես կարծում, նրանց պե՞տք է անընդհատ իրազեկել ու հիշեցնել հայ ժամանակակից գրականության մասին:

– Պե՛տք է, պետք: